මානසික සෞඛ්‍යය

අපි හැමෝම සතුටින් ජීවත්වෙන්න කැමතියි. නමුත්, අපේ ජීවිතයේ විවිධ අවධි වල වරින් වර මතුවන ගැටළු, දුක් කම්කටොළු, රෝග වැනි දේවල් නිසා සතුට අප හැරයන අවස්ථාද උද්ගත වේ. එවැනි අත්දැකීම් ඇතිවීම වැළැක්විය නොහැකි මුත්, ඇතැම් උපාය මාර්ග අනුගමනය කිරීමෙන් අප ජීවිතයේ සතුටින් සිටින කාලය වැඩිකරගන්න පුළුවනි. එසේ සතුටින් ජීවත්වෙන්න වැදගත් වෙන ඉඟි කිහිපයක් පැහැදිලි කිරීමට මෙම ලිපියෙන් බලාපොරොත්තු වෙනවා. ඇවිදින විට උනන්දුවෙන් ඇවිදින්න. පර්යේෂකයන්ට අනුව, ඇවිදින විට හොඳින් සෘජුව කය තබාගනිමින්. දෑත් හොඳින් පද්දමින් ගමන්කරනවා නම්, ධනාත්මක සිතුවිලි හටගැනීම වැඩිවේ. ඔබ සතුටින් නොසිටින විට පවා එසේ කිරීමෙන්, ඔබ යලි යථා තත්ත්වයට පත්වන තෙක්, අවම වශයෙන් අන් අයට ඔබ හොඳින් බව හඟවන්නට…

සමහර විට, යම් යම් තීරණ ගැනීමේදී අප දෙගිඩියාවකට පත්වීම සාමාන්‍ය දෙයකි. නමුත්, එය නිතරම ඉස්මතුවීම සාමාන්‍ය දෙයක් නොවේ. ඇතැම් විට, ව්‍යාධියක් වැනි දෙගිඩියාව ඔබේ ජීවිතයේ විවිධාකාර පැති අවුල්සහගත කිරීමට පුළුවන. අප අතරින් බොහොමයකට එවැනි මට්ටමකට දෙගිඩියාව ඇති නොවූවත්, වත්මන් සමාජයේ පවතින තෝරාගැනීම් සංඛ්‍යාව වැඩිවීමත් සමග දෙගිඩියාවක් ඇතිවීමට ඇති සම්භාවිතාවය මදක් වැඩිය. අපගේ මොළයේ නළල ආසන්නයේ ඇති ලලාට බාහිකය (Frontal cortex) නැමැති කොටසෙහි ඉදිරියෙන්ම ඇති ප්‍රදේශය (Prefrontal cortex) ට පිං සිදුවන්නට, නිවැරදි තීරණ ගැනීමට හැකියාව ලැබේ. නමුත්, එම කොටසට එකවර හැසිරවිය හැක්කේ ආසන්න වශයෙන් තොරතුරු 7 ක් පමණි. කෙසේ වුවත්, මදක් වෙනස් ආකාර වලට තීරණ ගැනීමට ඔබ කැමැත්තක් ඇතිකරගතහොත්, නිවැරදි තීරණ…

ශාරීරික යෝග්‍යතාවය සහ නිසි පෝෂණය ආදී සාධක ඇත්නම් වැඩිහිටියෙකුට දිගු ආයුකාලයක් ගතකිරීම එතරම් අපහසු දෙයක් නොවේ. එමනිසා, සෞඛ්‍ය සම්පන්න දිවියකට අත්‍යාවශ්‍ය සංඝටක දෙකක් ලෙස ආහාර සහ ව්‍යායාම දැක්විය හැක. කෙසේ වුවත්, මෙහිදී මනස සහ ශරීරය අතර පවතින සම්බන්ධතාවයද අප අමතක නොකල යුතුය. දශක ගණනාවක් තිස්සේ, ව්‍යායාම, කායවර්ධනය, තන්තු බහුල ආහාර, එළවළු, පළතුරු ආදී සෞඛ්‍ය සම්පන්න දිවියකට අවැසි සාධක කතාබහට ලක්වුවත්, ඇතැම් විට පහසුවෙන් අමතක වන වැදගත් සාධකයක් වන්නේ අපේ මොළයයි. සමහර වෛද්‍ය පර්යේෂකයන්ට අනුව, කායික රෝග ගණනාවක්ම හටගැනීම සඳහා අපේ මොළය ක්‍රියාත්මක වන ආකාරය සැලකිය යුතු බලපෑමක් ඇතිකරයි. එබැවින්, මානසික සුවතාවය යනු අපට ඉතාම වැදගත් වන දෙයකි. හදිසි අනතුරකින් සිදුවූ…

මිතුරන් හා ඥාතීන් ඇසුරුකරන විට මෙන්ම, නිවසේදී හා කාර්යාලයේදී කටයුතු කරන විට මතුවන ගැටළු වලට සාර්ථකව මුහුණදීමටද ආත්ම විශ්වාසය වැදගත් වේ. ආත්ම විශ්වාසය නැතිවුවහොත්, ඔබේ දෛනික කටයුතු කරගැනීමට පවා අපහසු බවක් ඔබට දැනෙනු ඇත. ඔබේ ආත්ම විශ්වාසය පළුදු කරන සිතුවිලි සහ හැසිරීම් සියල්ල ඉවත්කිරීමට ඔබට නොහැකි වුවත්, ඇතැම් ක්‍රියාකාරකම් වලට ඔබේ ආත්ම විශ්වාසය වර්ධනය කලහැක.   සෘණාත්මක සිතුවිලි හඳුනාගැනීම. ඔබේ සිතුවිලි ආත්ම විශ්වාසය කෙරෙහි විශාල බලපෑමක් ඇතිකරන්නේ යැයි පැවසුවහොත්, එය සත්‍යයකි. ඔබ අතින් අත්වැරදීමක් සිදුවන සැමවිටම “මම කොතරම් මෝඩ දෙයක්ද කලේ?” හෝ “ඇයි මම එහෙම කලේ?” වශයෙන් සිතුවිලි ඔබේ සිත තුළ ඉබේම ජනිත වියහැක. මෙවැනි සිතුවිලි කෙරෙහි අවධානය යොමුකරන්න. ඉන්…

ඔබටත් විෂාදයේ (Depression) රෝග ලක්ෂණ තිබෙනවාද? සැබැවින්ම, අපේ සිතට දුක, තනිකම, හෝ මානසික මට්ටම පහත වැටීම දැනෙන අවස්ථා නැතුවාම නොවේ. මානසිකව වැටීම යනු යමක් අහිමි වූ විට, ජීවිතය කම්කටොලු වලින් පිරුණු විට, හෝ ආත්ම විශ්වාසය බිඳුනු විට ඇතිවන සාමාන්‍ය ප්‍රතික්‍රියාවකි. නමුත්, එවැනි හැඟීම් කායික රෝග ලක්ෂණ ඇතිකිරීම, රෝග ලක්ෂණ දිගුකාලයක් පැවතීම, සාමාන්‍ය ක්‍රියාශීලී දිවියෙන් ඈත්වීම දක්වා වර්ධනය වියහැක. මේ අවස්ථාවේදී, වෛද්‍ය උපදෙස් පැතීම ඇඟට ගුණය. මානසික රෝග සම්බන්ධ විශේෂඥ වෛද්‍යවරයෙකුට ඉතාම පහසුවෙන් ඔබට විෂාදයේ රෝග ලක්ෂණ ඇතිදැයි පරීක්ෂා කර, නිසි ප්‍රතිකර්ම යෙදීමට හැකියාව ඇත. නිසි ප්‍රතිකර්ම නොකලහොත් දැඩි විෂාදයේ (Major depression) රෝග ලක්ෂණ උත්සන්න වී මාස ගණනක් හෝ ඇතැම්විට වසර…

අධ්‍යාපන කටයුතු සාර්ථක කරගැනීම යනු සැබැවින්ම අභියෝගයක්. ඒ නිසාවෙන්ම, බොහොමයක් දෙමව්පියන්, තමන්ගේ දරුවන්ගේ අධ්‍යාපන කටයුතු ඉහළම තලයකට ගෙන ඒමට විශාල වෙහෙසක් ගන්නා ආකාරය දකින්නට පුළුවන්. අධ්‍යාපන කටයුතු වල සැලකිය යුතු සාර්ථකත්වයක් ඇතිකරගැනීමට පහතින් දක්වා ඇති ඉඟි අනුගමනය කිරීම ඉවහල් වියහැකි අතර, ඒවා ක්‍රමානුකූලව තම අධ්‍යාපන රටාවට එකතුකර ගැනීමෙන් සාර්ථක ප්‍රතිඵල ලබාගැනීමට හැකිවනු නිසැකය. මුළින්ම, හොඳ කාලසටහනක් සාදාගන්න. සැමවිටම, පාඩම් කිරීම සඳහා ඔබේ මනස අවදියෙන් සිටින වෙලාවක් තෝරාගන්න. පාඩම් කරන කාලය වැඩිවූ පමණින්, අධ්‍යාපන කටයුතු සාර්ථක වේයැයි සිතන්න එපා. ඔබ පාඩම් කරන කාලය තුළ ඔබගේ කාර්යක්ෂමතාවය, අධ්‍යාපන කටයුතු වල සාර්ථකභාවය තීරණය කරයි. පාඩම් කිරීම සඳහා, බාධා අවම වන නිස්කලංක තැනක් තෝරාගන්න….

ඔබේ මතකය, සංවේදන, කෙටිකාලීන, සහ දිගුකාලීන මතකයන් ලෙස කොටස් තුනකට බෙදෙන බවත්, එම කොටස් තුනෙහි ක්‍රියාකාරීත්වය සම්බන්ධව සරළ පැහැදිලි කිරීමකුත් පසුගිය ලිපියකින් ඉදිරිපත් කරනු ලැබුවා. මෙම ලිපියෙන් ඉදිරිපත් කරන්නේ, ඔබේ මතකය වැඩිදියුණු කරගන්නේ කෙසේද යන්නයි. මතකය සැලකිය යුතු ලෙස වැඩිකරගැනීමට යම් යම් ක්‍රමවේදයන් භාවිතා කල හැකියි. මතකය කාර්යක්ෂම කරගැනීමට නම්, මතකය හා සබැඳි “R” අකුරු තුන අමතක කරන්න බැහැ. Reception (ප්‍රතිග්‍රහණය) Retention (ධාරණය කරගැනීම) Recollection (මතකයට නැගීම)   ප්‍රතිග්‍රහණය (Reception) ප්‍රතිග්‍රහණය කරගැනීමේදී, අවධානයෙන් සහ පරීක්ෂාකාරීව සිටීම කල යුතුවේ. ඔබ ඉගෙනගන්නවා නම්, ඔබේ ගුරුවරයා උගන්වන දේවල් හොඳින් අසා සිටීම, අවධානයෙන් පොත් කියවීම වැනි දේවල් මෙයට ඇතුලත් වේ. එසේ කිරීමෙන්, ඔබට වැදගත්…

බොහෝ අයට තමන් කවුදැයි නියමාකාරයෙන් හඳුනාගැනීමට නොහැකිව සිටිති. එමගින්, ගැටළු මතුවන අවස්ථා එමටය. නමුත්, තමා තුළ සිටින තමන් හඳුනාගැනීම අභියෝගයකි. සැබැවින්ම ඔබ තුළ සිටිනා ඔබව හඳුනාගන්නේ කෙසේද? ඔබ තුළ සිටිනා ඔබව හඳුනාගතහොත්, ඔබට වෙනෙකෙකු නොවී, ඔබම විය හැක. එවිට, ඔබගේ ජීවිතය සාර්ථක කරගැනීම තවදුරටත් අපහසු කාර්යයක් නොවනු ඇත. මදක් සිතා බැලුවහොත්, ඔබේ ජීවිතයේ සිදුවන සහ ඇතිවන බොහෝ දේවල්, රඳාපවතින්නේ ඔබ, ඔබේ අභ්‍යන්තරය සමග සම්බන්ධ වන්නේ කෙසේද යන්න මත බව ඔබට වැටහෙනු ඇත. එසේනම්, ඔබ තුළ සිටින ඔබව නිසි අයුරින් හඳුනා නොගතහොත්, ඔබේ ජීවිතයේ සිදුවන දේවල් නියමාකාරයෙන් වටහා ගන්නේ කෙසේද? ක්‍රමයෙන් තරුණ වියට එළඹෙත්ම, අපි, අප තුළින්ම විවිධ අනන්‍යතාවයන් හඳුනාගැනීමට පෙළඹීම…

සරළ බසින් පැවසුවහොත්, ආත්ම විශ්වාසය යනු, තමාගේ වටිනාකම සහ හැකියාවන් තමාට දැනෙන ආකාරයයි. ආත්ම විශ්වාසය පහළ වැටෙන විට ඔබේ ජීවිතයේ ක්‍රියාකාරීත්වය, රැකියාව, මිතුදම්, අනෙක් පෞද්ගලික සම්බන්ධතා ආදිය නිතැතින්ම අඩපණවීම සිදුවේ. ඔබ දිවිය පුරාම බිඳවැටුණු ආත්ම විශ්වාසය සමග ගැටෙමින් ජීවත් වූවා විය හැක. නැතහොත්, මෑතකදී සිදුවූ යම් යම් සිදුවීම් නිසා ආත්ම විශ්වාසය බිඳවැටුනා විය හැක. කෙසේ වුවත්, යලි ආත්ම විශ්වාසය ගොඩනංවා ගැනීමට ප්‍රමාද නැත. එසේ නම්, ආත්ම විශ්වාසය වර්ධනය කරගැනීම සඳහා කුමක් කල යුතුද? ඵලදායී යමක් කරන්න. ඔබ සතුව යම් කාර්යයන් ලැයිස්තුවක් තිබෙන මුත්, යම් යම් හේතූන් මත ඒවා ක්‍රියාත්මක නොකර පසෙකට කර තිබෙනවා විය හැක. එසේ නම්, යලි වැඩකිරීම ආරම්භ…

අප සෑම කෙනෙකුටම ජීවත් වනවිට යම් ප්‍රමාණයකට මානසික ආතතිය පවතිනවා. මක්නිසාද, එය එදිනෙදා වැඩ කිරීම සඳහා අවශ්‍ය වන දෙයකි. කෙසේ වුවත්, දිගුකාලීන මානසික ආතතිය නිහඬ මාරයෙක් විය හැකියි. මානසික ආතතිය ඇතිවන අවස්ථා වලදී, අපේ ශරීරයේ ඇති අධිවෘක්ක ග්‍රන්ථි (Adrenal glands) වලින් කෝටිසෝල් (Cortisol) නැමැති ආතති හෝමෝනයක් (Stress hormone) වැඩිපුර ශ්‍රාවය වේ. මෙම ක්‍රියාවලිය රුධිරයේ ඇති කෝටිසෝල් මට්ටම වැඩිකරයි. මානසික ආතතිය මාරාන්තික වන්නේ ඇයි දැයි මදක් විමසා බලමු. කෝටිසෝල් මට්ටම ඉහළ යාම කෙටිකාලීනව පහත සඳහන් වාසි ඇතිකරයි. මොළයේ ඥානය හා සම්බන්ධ ක්‍රියාකාරීත්වය වැඩිවේ. විශේෂයෙන්, කෙටිකාලීන මතකය (Short-term memory) වැඩිදියුණු වේ. කෝටිසෝල් හෝමෝනය ශරීරයේ ඇති බහිස්‍රාවී ද්‍රව්‍ය සහ විෂ රසායන ද්‍රව්‍ය ශරීරයෙන්…

දරුවන් නින්දෙන් ඇඳ තෙමීම (Bed-wetting or Nocturnal enuresis) බොහොමයක් පවුල් වල ඇතිවන ගැටළුවක්. මෙය කුඩා දරුවන් අතර ඉතා බහුලව ඇතිවන තත්ත්වයක් වේ. නින්දෙන් ඇඳ තෙමීම සිදුවීමට හේතු හෝ එය ක්‍රමයෙන් නතර වන්නේ කෙසේද යන්න වෛද්‍යවරුන් තවමත් සොයාගෙන නැහැ. එය දරුවාගේ වර්ධනය සිදුවන අතරතුර පසුකරන එක්තරා කාල පරිච්ඡේදයක් ලෙස හැඳින්විය හැකියි. බොහෝ දරුවන් ක්‍රමයෙන් වර්ධනය වනවිට නින්දෙන් ඇඳ තෙමීමෙන් වලකිනවා. බොහෝවිට, කුඩා දරුවන් නින්දෙන් ඇඳ තෙමීම කායික හෝ මානසික ගැටළුවක් නොවේ. ඔබේ දරුවාත් නින්දෙන් ඇඳ තෙමනවාද? නින්දෙන් ඇඳ තෙමීම යනු දරුවා මුත්‍රා පහකිරීම පාලනය කලහැකි වයසේදීත්, නින්දෙන් නොදැනුවත්වම මුත්‍රා පහවීමයි. මෙය වයස අවුරුදු 6 ට වඩා අඩු දරුවන් අතර බහුල වේ….

මානසික ආතතිය යනු මිනිසාට ඇතිවන ස්වභාවික හැඟීමකි. ඔබ මානසික පීඩනයක් යටතේ හෝ චිත්තාවේගයකින් කටයුතු කරන විට, මානසික ආතතිය ඇතිවේ. එමෙන්ම, ඔබ දෛනික කටයුතු කරගෙන යාමේදීත්, ඔබට මානසික ආතතිය මදක් දැනෙනට පුලුවන්. එය ඔබගේ ජීවිතයේ සාර්ථකත්වය කෙරෙහි බලපායි. මක්නිසාද, එය ඔබට දෛනික කටයුතු ක්‍රියාශීලීව කිරීමට උනන්දුව ඇතිකරයි. නමුත්, ඔබ අධික මානසික ආතතියක් යටතේ කටයුතු කරයි නම්, එය ගැටළුවක් බවට පත්විය හැක. මානසික ආතතිය දරාගැනීමට ඇති හැකියාව පුද්ගලයාගෙන් පුද්ගලයාට වෙනස් වේ. එමෙන්ම, මානසික ආතතියට ඔබගේ සිතුවිලි වලට, සිතීමට, සහ ක්‍රියාකාරකම් වලට බලපෑම් කිරීමට හැකියාව ඇත. මානසික ආතතියේ රෝග ලක්ෂණ නොරුස්සනා සුලු බව අනිසි බිය (Anxiety) මනෝභාවය (Mood) පහත වැටීම ආත්ම අභිමානය පහත…

ශ්‍රී ලංකාව තුළ වසරකට සිදුවන මරණ සංඛ්‍යාවෙන් වැඩිම ප්‍රමාණයකට අයිතිවාසිකම් කියන්නා හෘදයාබාධ (Heart attacks) ලෙස හැඳින්විය හැක. එසේ නම්, අංක එකේ මාරයා ලෙස හෘදයාබාධ හැඳින්වීමේ වරදක් නැති තරම්. මානසික ආතතිය හෘදයාබාධ ඇතිවීමේ අවදානම ඉහළ දමන බව ඔබ දන්නවාද? නමුත්, මානසික ආතතිය හෘදයාබාධ ඇතිවීමේ අවදානම වැඩි කරන්නේ කෙසේද යන්නට වඩාත්ම ගැලපෙන පිළිතුරක් දෙන්නට පර්යේෂකයන්ට තවම හැකිවී නැහැ. එක් පර්යේෂණයකට අනුව, සාමාන්‍ය දිවි පෙවෙතක් ගතකරන අයට වඩා, මානසික පීඩනයකින් යුතුව දිවි ගෙවන පුද්ගලයන්ට, හෘදයාබාධ වැළඳීමට 23% ක වැඩි ඉඩකඩක් තිබෙන බව සොයාගෙන තිබෙනවා. මෙම පර්යේෂණයට යුරෝපයේ රටවල් 7 කින්, පුද්ගලයන් 200,000 ක් යොදාගෙන ඇත. මානසික ආතතියකින් යුතුව රැකියාවේ නියැලීම, පළමු හදවත් රෝගය…